Antybiotyki to substancje, które mają działanie bakteriobójcze oraz bakteriostatyczne, czyli eliminują chorobotwórcze bakterie i hamują ich namnażanie w organizmie. Są niewątpliwie jednym z najważniejszych odkryć XX wieku, ponieważ umożliwiły zwalczanie infekcji, które kiedyś były dla ludzkości śmiertelnym zagrożeniem.
Niestety, antybiotyki nie działają wybiórczo. Zwalczając chorobotwórcze bakterie, niszczą także te pożyteczne, które wchodzą w skład mikroflory jelitowej. Skutkiem zmniejszenia liczby dobrych bakterii jest osłabiona odporność organizmu w walce z patogenami i nawracające infekcje.
Drugim problemem jest nadużywanie antybiotyków, nawet w sytuacjach, gdy nie jest to konieczne. Wiele osób sięga po tę grupę leków przy przeziębieniu czy grypie. Każdorazowa antybiotykoterapia powoduje, że bakterie zasiedlające organizm uodparniają się na działanie antybiotyków. Oporność coraz większej liczby szczepów bakterii na ich działanie utrudnia dobranie odpowiedniego preparatu i obniża skuteczność leczenia antybiotykami.
Z uwagi na konsekwencje częstej antybiotykoterapii sięganie po te leki powinno być ostatecznością, a nie pierwszym wyborem. W naturze występuje szereg tzw. naturalnych antybiotyków, które również wykazują działanie bakteriobójcze, a także przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne. Dodatkowo nie niszczą naszej pożytecznej flory bakteryjnej, a wręcz ją wzbogacają, co przekłada się na wyższą odporność organizmu i rzadsze występowanie infekcji.
Czosnek
Na czele produktów o działaniu przeciwbakteryjnym stoi czosnek, którego działanie doceniały już nasze babcie. Czosnek jest bardzo aromatyczną rośliną, która swój intensywny zapach i smak zawdzięcza lotnym związkom siarki oraz olejkom eterycznym. Zawiera allicynę, czyli biologicznie aktywną substancję o silnym działaniu antybakteryjnym i przeciwwirusowym. Udowodniono, że allicyna potrafi niszczyć paciorkowce, gronkowce i bakterie Escherichia coli. Czosnek polecany jest jako wsparcie leczenia przeziębień, grypy, bólu gardła i bólu zatok. Roślina ta jest również źródłem związków antyoksydacyjnych, witamin z grupy B, witaminy C oraz składników mineralnych – potas, selen, żelazo, wapń i magnez. Substancje zawarte w czosnku poprawiają także krążenie, obniżają ciśnienie krwi i poziom cholesterolu oraz stymulują rozwój pożytecznych bakterii w przewodzie pokarmowym, wzbogacając mikroflorę jelitową i regulując pracą układu immunologicznego. Allicyna i inne dobroczynne składniki czosnku są najbardziej aktywne w jego surowej formie, ale warto na stałe wprowadzić czosnek do swojej diety i dodawać go również do dań na ciepło (najlepiej pod koniec gotowania).
Cebula
Cebula, podobnie jak czosnek, zawiera lotne związku siarki, w tym allicynę. Bakteriobójcze substancje, m.in. fitoncydy, są uwalniane podczas krojenia tego warzywa, dlatego najlepiej dodawać cebulę do kanapek, sałatek i dań obiadowych. Cebula sprawdzi się w leczeniu przeziębień i infekcji górnych dróg oddechowych, ponieważ zwiększa wytwarzanie śluzu i ma działanie wykrztuśne. W okresie choroby warto przyrządzić syrop z pokrojonej cebuli z dodatkiem miodu.
Imbir
Imbir to przyprawa o ostrym smaku i lekko cytrynowym zapachu, która sprawdza się w leczeniu zakażeń bakteryjnych układu pokarmowego. Udowodniono, że potrafi hamować wzrost bakterii, takich jak Listeria monocytogenes czy Escherichia coli. Dodatkowo obniża poziom glukozy we krwi, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę i poprawia profil lipidowy. Działa również przeciwwymiotnie, więc jest polecany przy mdłościach u kobiet w ciąży. Zawarte w imbirze olejki eteryczne, np. gingerol, wykazują silne działanie przeciwzapalne.
Chrzan
Zaliczany do grupy naturalnych antybiotyków, ponieważ wykazuje działanie zwalczające bakterie, wirusy, grzyby i pleśnie. Za jego prozdrowotne właściwości odpowiadają fitoncydy oraz lizozym. Zawiera również witaminę A, C i E, witaminy z grupy B oraz potas, siarkę, mangan i wapń. Dodatek korzenia imbiru do napojów i potraw sprawdzi się szczególnie w okresie jesienno-zimowym, ponieważ wykazuje właściwości rozgrzewające organizm.
Miód
Niewątpliwie najsłodszy naturalny antybiotyk. Dzięki zawartości lizozymu i nadtlenku wodoru o działanie bakteriobójczym, wspiera on leczenie zakażeń bakteryjnych. Posiada również właściwości przeciwzapalne i wykrztuśne, dlatego jest z powodzeniem stosowany w chorobach dróg oddechowych. Najlepiej sięgać po miody spadziowe, gryczane i lipowe, ponieważ zawierają więcej cennych dla zdrowia związków. Warto pamiętać, że miód traci swoje właściwości w temperaturze powyżej 40°C, dlatego nie należy dodawać go gorących napojów i potraw. Miód jest również źródłem cukrów prostych, więc jego nadmierne spożycie będzie gwałtowanie wpływało na glikemię. Z tego powodu na ten składnik diety powinny szczególnie uważać osoby chorujące na cukrzycę.
Żurawina
Żurawina zawiera w swoim składzie związki fenolowe o działaniu przeciwbakteryjnym. Dzięki obecności proantocyjanidów wspomaga leczenie zakażeń bakteryjnych jamy ustnej oraz błony śluzowej żołądka, ponieważ związki te ograniczają przyleganie patogenów do ściany żołądka oraz niszczą bakterie odpowiedzialne za rozwój próchnicy. Żurawina jest również świetnym wsparciem w przebiegu infekcji bakteryjnych dróg moczowych, ponieważ wypłukuje chorobotwórcze bakterie przyspieszając proces leczenia. Owoc ten jest bardzo dobrym źródłem witaminy C i związków mineralnych, takich jak potas, magnez, cynk i wapń. Ze względu na obecność substancji antyoksydacyjnych chroni organizm przed działaniem wolnych rodników i działa przeciwnowotworowo.
Kurkuma
Kurkuma zawiera w swoim składzie kurkuminę – silny antyoksydant o działaniu przeciwzapalnym, przeciwwirusowym i antybakteryjnym. Z tego względu warto dodawać kurkumę do codziennych potraw, zwłaszcza że nie wpływa na smak potrawy. Łącząc tę przyprawę z czarnym pieprzem, znacznie zwiększamy przyswajanie kurkuminy przez organizm.
Propolis i pyłek pszczeli
Propolis, inaczej kit pszczeli, wykazuje silne działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne. W jego składzie wyróżnia się około 300 substancji, w tym żywicę, wosk, olejki eteryczne i pyłek pszczeli. Propolis pomaga w leczeniu infekcji i stanów zapalnych jamy ustnej i gardła oraz ogólnie poprawia odporność organizmu.
Pyłek pszczeli zawiera szereg substancji o dobroczynnym działaniu na organizm, m.in. aminokwasy, enzymy, katechiny, inhibiny (o silnym działaniu bakteriobójczym), witaminy i składniki mineralne. Polecany jest szczególnie przy infekcjach jamy ustnej i przewodu pokarmowych.
Oregano
Dobroczynne właściwości na układ odpornościowy wykazuje olejek z oregano, który zawiera w swoim składzie karwakrol. Substancja ta jest polecana szczególnie jako wsparcie leczenia zakażeń gronkowcem złocistym, bakterią Escherichia coli oraz Helicobacter pylori. Niektóre badania dowodzą, że olejek z oregano działa tak samo skutecznie jak tradycyjne antybiotyki, dlatego należy zachować ostrożność przy jego stosowaniu i nie przekraczać zalecanej dawki.
Echinacea
Echinacea, popularnie zwana jeżówką, wykazuje działanie naturalnego antybiotyku. Wynika to z zawartości izobutyloamidów i polisacharydów. Jeżówka jest szczególnie skuteczna przy leczeniu kaszlu, kataru, bólu głowy w czasie przeziębienia oraz ogólnie jako wsparcie układu immunologicznego.
Szałwia
Szałwia jest określana naturalnym antybiotykiem ze względu na zawartość olejków eterycznych i garbników, które wykazują działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Napary z tej rośliny zalecane są przy anginie i innych infekcjach gardła.
Tymianek
Tymianek również jest bogaty w olejki eteryczne, m.in. w tymol, któremu przypisuje się właściwości bakteriobójcze. Olejek z tej rośliny ma działanie wykrztuśne, więc jest polecany szczególnie przy infekcjach górnych dróg oddechowych.
Częste infekcje i przeziębienia są skutkiem obniżonej odporności organizmu do walki z patogenami. Nie zawsze stan ten wymaga antybiotykoterapii, która dodatkowo wyjaławia mikroflorę jelitową oraz zwiększa ryzyko oporności bakterii na działanie leku. W konsekwencji następuje efekt błędnego koła, działanie układu odpornościowego jest upośledzone i zwiększa się częstość zachorowań. Wiele roślin i ziół naturalnie występujących w przyrodzie wykazuje silnie działa antybakteryjne, a nawet przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne. Dodatkowo wzbogacają nasz organizm w błonnik, witaminy i składniki mineralne. Korzystnie wpływają na stan mikroflory jelitowej i w sposób naturalny poprawiają pracę układu immunologicznego. Warto włączyć te produkty do codziennej diety oraz zwiększyć ich spożycie w okresie przeziębienia, a z antybiotykoterapii korzystać w przypadku wyraźnych wskazań medycznych.
Mgr Magdalena Schulz – absolwentka dietetyki Collegium Medicum UMK, dietetyk kliniczny
